ولې د هند اقتصاد د پاکستان په پرتله ډېر ښه دی؟/ حمیدګل عمرخېل

د هند اقتصادي تګلارې په ۱۹۴۷ کال کې له وېش وروسته د پاکستان په لاس کې ښه کار کړی دی – سیاست دا تشریح کوي چې ولې هند او پاکستان د ۱۹۴۷ کال د اګست په ۱۵ مه د وېش وروسته خپلواک هېوادونه شول، له برتانیې څخه د کمې پانګونې او غفلت ورته اقتصادي میراث په میراث پاتې شو.

د دوی استعماري اقتصادونه په نړۍ کې تر ټولو بې وزله وو. د دواړو هیوادونو خپلواکي نږدې سمدستي د قوي ودې لامل شوه او د تعلیم، روغتیا پاملرنې او د پراختیا په نورو برخو کې یې د پام وړ لاسته راوړنې رامینځته کړې.

خو دا پاکستان و چې په لومړیو څلورو لسیزو کې یې د ودې چټکتیا ولیدله، په داسې حال کې چې هند وروسته پاتې و.

د 1990 لسیزې په شاوخوا کې یو څه بدلون پیل شو ځکه چې د دوی رولونه بدل شول او هند د پاکستان څخه مخکې وګرځید، په پای کې د پیرود ځواک او “1” په واسطه د نړۍ دريم لوی اقتصاد شو چې په  BRICS  کې – يو لنډيز چې د بازار د پنځو مهمو هیوادونو بلاکه ته اشاره کوي …

د هند د ودې چټکتیا څه شی دی؟

د نړیوال سیاسي اقتصاد د یوه عالم په توګه، زه باور لرم چې د هند د ډیموکراسۍ پیاوړې منل – په عین حال کې چې پاکستان په پرله پسې ډول پوځي دیکتاتورۍ او په حکومت کې بدلونونه تجربه کړل – له دې سره ډیر څه لري.

د استعمار میراث

له 1857 څخه تر 1947 پورې، برتانیې په مستقیمه توګه د هند او پاکستان د خپلواکو دولتونو په توګه د ډیرو سیمو واکمني کوله.

د برتانوي واکمنۍ لاندې اقتصادي وده لږ تر لږه وه، په اوسط ډول په کال کې یوازې 0.9٪ د 1900 څخه تر 1947 پورې. دا په لویه کچه د دې لامل شو چې د هند استعماري اقتصاد اکثره کرهنیز و، او بیا هم انګریزانو د کرنې د تولیداتو د ښه کولو لپاره لږ پانګونه وکړه.

برسیره پردې، لوی بریتانیا د هند د خلکو د هوساینې په برخه کې محدوده پانګونه کړې، په ځانګړې توګه د دوی د تعلیم او روغتیا پاملرنې کمولو له لارې. د پایلې په توګه، استعماري هند په نړۍ کې د سواد کچه یو له 17 سلنه څخه ټیټه درلوده، او د ژوند تمه یې د 30 لسیزې په مینځ کې وه.

د هندیانو د حالت په اړه د برتانیې غفلت شاید د 1943 کال د ختیځ هند په بنګال کې د قحطۍ لخوا ښه بیلګه وي، په کوم کې چې د پالیسۍ د ناکامۍ په پایله کې له 1.5 ملیون څخه ډیر خلک مړه شول.

د خپلواکۍ وروسته وده، د پاکستان په مشرۍ

برتانیې پریکړه وکړه چې خپل “تاج کې ګاڼې” پریږدي او سیمه د هندوانو تر واک لاندې هند او مسلمان پاکستان ته وویشل شي وروسته له دې چې د ځایی خلکو فشار او د مخ پر ودې ملتپال غورځنګ سره مخ شو.

دا د شلمې پیړۍ ترټولو لوی جبري مهاجرت لامل شو: نږدې 9 ملیونه هندوان او سکهان هند ته او شاوخوا 5 ملیونه مسلمانان په راتلونکو دوه لسیزو کې د جغرافیایی پلوه ختیځ او لویدیځ پاکستان ته لاړل. د ډله ایزو تاوتریخوالو په ترڅ کې اټکل شوی 1 ملیون خلک وژل شوي. په هرصورت، اقتصادي وده پیل شوه، دواړه نوي هیوادونه د خپلواکۍ په لومړۍ لسیزه کې له 3 سلنه څخه تر 4 سلنه پورې وده وکړه ځکه چې اړوندو حکومتونو په خپلو اقتصادونو کې ډیرې پانګونې کړې. مګر ډیر ژر، اختلافات راڅرګند شول.

په داسې حال کې چې دواړه اقتصادونه په لویه کچه د دولت تر کنټرول لاندې وو، د هند حکومت صادرات کم کړل او په 1960 لسیزه کې یې د محافظت سوداګرۍ پالیسي غوره کړه چې وده یې محدوده کړه.

له بلې خوا، پاکستان د خپل ختیځ پاکستان سیمې څخه د پام وړ سوداګرۍ څخه ګټه پورته کړه. نوی جوړ شوی پاکستان له جغرافيايي پلوه له هند سره جلا شوی و – له يوې خوا يې لوېديځ او له بلې خوا ختيځ پاکستان و. هر یو د انګریزانو لخوا د خپل مسلمان اکثریت له امله جوړ شوی و. پاکستان په ۱۹۷۱ کال کې هغه وخت له لاسه ورکړ کله چې ختیځ پاکستان د خپلواکۍ له جګړې وروسته بنګلدیش شو.پاکستان ته په ملیاردونو ډالره پوځي مرسته هم د امریکا له خوا تر لاسه شوې د منځني ختیځ د تېلو بډایه اسلامي هېوادونو هم پاکستان ته مرستې ورکړي دي. د پایلې په توګه، د پاکستان وده د 1961 څخه تر 1980 پورې په کال کې نږدې 6 سلنه ته ګړندۍ شوه، د هند په پرتله ۴ سلنه زياته شوه .

هند مخ په وړاندې روان دی

په راتلونکو 30 کلونو کې د 6 سلنه په کچه وده وکړه، د پاکستان 4 سلنه څخه مخکې.

د رول بدلون څه شی تشریح کوي؟ اقتصاد او سیاست دواړو برخه درلوده.

پاکستان د اوږدې مودې لپاره د هند په پرتله د تمویل لپاره په بهرنیو سرچینو باندې تکیه کړې ده، د 1960 څخه تر 2002 پورې یې د 73 ملیارد ډالرو بهرنۍ مرستې ترلاسه کړې. او حتی نن هم، دا د بحران پورونو لپاره د پیسو نړیوال صندوق او د چین په څیر بهرنیو حکومتونو باندې تکیه کوي. مرستې او د زیربنا پراختیا.

دې مرستې پاکستان ته اجازه ورکړې چې ډیر اړین خو دردونکي اصلاحات وځنډوي، لکه د مالیې د اساس پراخول او د انرژۍ او زیربناوو ستونزې حل کول، پداسې حال کې چې پورونو هیواد په لوی پور کې ډوب کړی دی. زما په نظر دغه ډول اصلاحات به پاکستان د لازیاتې دوامدارې ودې په لاره کې واچوي او لا به بهرنۍ پانګونې ته وهڅوي.

په داسې حال کې چې هند هم د نړیوالو مرستندویه ډلو او یو څو هیوادونو لکه د متحده ایالاتو په څیر د خپل شتون په پیل کې په کافي اندازه ملاتړ ترلاسه کړی و، هیڅکله یې په دې باندې تکیه نه درلوده – او په وروستیو لسیزو کې یې لږ تکیه کړې ده. سربیره پردې، په 1991 کې هند آزاد شو. تجارت، د تعرفو کمول، د کورنیو شرکتونو لپاره کار کول او وده کول اسانه کړل، او د ډیرو بهرنیو پانګونو لپاره یې دروازه پرانیستله.

دې اصالحاتو پایله ورکړه: د هند اقتصاد له نورې نړۍ سره یوځای کولو سره، اصالحاتو د هندي شرکتونو لپاره د بازار فرصتونه رامینځته کړل، دوی یې ډیر سیالي کړل، او دا، په پایله کې، د ټول اقتصاد لپاره د لوړې ودې لامل شو.

د مختلفو لارو اندازه کولو بله لاره د هر شخص په ناخالص کورني محصول کې ده. په 1990 کې، هند او پاکستان نږدې یو شان د سړي سر ناخالص تولیدات درلودل، د یو کس څخه لږ څه د 370 ډالرو څخه کم. مګر تر 2021 پورې، د هند 2,277 ډالرو ته لوړ شوی، چې د پاکستان په پرتله 50 سلنه ډیر دی.

د دوی د مختلفو انتخابونو لاملونه د سیاست سره ډیر تړاو لري.

پاکستان له نږدې پرله پسې سیاسي بې ثباتۍ سره مخ دی. یوازې له 1988 څخه تر 1998 پورې، دې اوه مختلف حکومتونه درلودل چې د کودتا وروسته د ملکي او نظامي حکومتونو ترمنځ بدل شول.

دې کار بهرنۍ پانګه اچونه وهڅوله او د اصلاحاتو راوستل او تعقیب یې خورا سخت کړل. د دې ټولو بدلونونو په ترڅ کې، د پاکستان پوځي لګښتونه د خپل GDP د ونډې په توګه د خپلواکۍ وروسته په ټوله موده کې د هند په پرتله لوړ پاتې شول.

له بلې خوا هند په دې بریالی شوی چې یوه ثابته ډیموکراسي وساتي. که څه هم دا د کامل څخه لرې دی، دا مشران خلکو ته ډیر حساب ورکوونکي ساتلي او د لا پراخې ودې او په بهرنیو ادارو یا حکومتونو باندې د لږ تکیه لامل شوي. یوازې په یوه لسیزه کې، هند له 270 ملیون څخه ډیر خلک د بې وزلۍ څخه راوباسي.

په داسې وخت کې چې د نړۍ په ډېرو برخو کې ډیموکراسي له ګواښ سره مخ ده، زما په اند دا تاریخ موږ ته د دیموکراتیکو بنسټونو ارزښت یادوي.